Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη 2014
13/11/2014
Την 14η Νοεμβρίου κάθε έτους εορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη που έχει καθιερωθεί από τη Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη, τα Ηνωμένα Έθνη και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) ως απάντηση στον προβληματισμό για την κλιμακούμενη συχνότητα εμφάνισης του σακχαρώδη διαβήτη παγκοσμίως.
Το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας επικεντρώνεται στην Εκπαίδευση και την Πρόληψη για το Διαβήτη και είναι «Υγιεινή Ζωή και διαβήτης».
Ο απώτερος σκοπός της καθιέρωσης της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη είναι να συμβάλει στην ενημέρωση του κοινού για τα αίτια, τα συμπτώματα, τις επιπλοκές και τη θεραπεία της πάθησης αυτής.
Ο Σακχαρώδης Διαβήτης είναι μια χρόνια πάθηση που εμφανίζεται όταν το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη, ή όταν το σώμα δε μπορεί να χρησιμοποιήσει με αποτελεσματικό τρόπο την ινσουλίνη που παράγεται. Απαιτεί προσεκτικό έλεγχο των τιμών γλυκόζης του αίματος γιατί χωρίς την κατάλληλη αντιμετώπιση σχετίζεται με μακροχρόνιες βλάβες στο σώμα και με την ανεπάρκεια διαφόρων οργάνων και ιστών. Στις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπλοκές του διαβήτη περιλαμβάνονται η καρδιαγγειακή νόσος, η νεφροπάθεια, η νευροπάθεια και η αμφιβληστροειδοπάθεια.
Στη Χώρα μας, σε όλες τις Υγειονομικές Περιφέρειες, έχουν συσταθεί Διαβητολογικά Κέντρα και Διαβητολογικά Ιατρεία, σύμφωνα με τις διατάξεις της Υπουργικής Απόφασης Α3β/7343/1990 (ΦΕΚ 378/Β/1990). Τα Εξωτερικά Διαβητολογικά Ιατρεία και τα Διαβητολογικά Κέντρα στελεχώνονται με ειδικευμένους ιατρούς που έχουν εκπαιδευθεί στο σακχαρώδη διαβήτη. Σκοπός της λειτουργίας των Εξωτερικών Διαβητολογικών Ιατρείων και των Διαβητολογικών Κέντρων των Νοσοκομείων είναι μεταξύ άλλων, η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση του διαβήτη καθώς και η παροχή ειδικής εκπαίδευσης και κοινωνικής φροντίδας στους διαβητικούς ασθενείς.
Δ/νση Δημόσιας Υγείας
Παραθέτουμε μερικές χρήσιμες πληροφορίες:
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ: ΜΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΙΔΗΜΙΑ
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια ολοένα αυξανόμενη παγκόσμια απειλή για την υγεία. Η νόσος αποτελεί τη βασική αιτία θανάτου για περίπου 7.000.000 άτομα ετησίως σε όλο τον κόσμο και συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών επεισοδίων, νεφρικής ανεπάρκειας, μόνιμων βλαβών του αμφιβληστροειδούς και άλλων σοβαρών επιπλοκών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη (International Diabetes Federation - IDF), σε παγκόσμιο επίπεδο τα τελευταία τριάντα χρόνια έχει σημειωθεί ραγδαία αύξηση της επίπτωσης της νόσου, με αποτέλεσμα σήμερα να πάσχουν από αυτήν πάνω από 285.000.000 άνθρωποι, δηλαδή το 6,6% του πληθυσμού της γης, έναντι των 151.000.000 το έτος 2000.
Στην Ελλάδα από σακχαρώδη διαβήτη πάσχει περίπου το 12% του γενικού πληθυσμού.
Η νόσος έχει υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης στο δυτικό κόσμο, ιδιαίτερα ο διαβήτης τύπου ΙΙ, και αυτό αποτελεί μια σαφή ένδειξη για τη συσχέτισή της με το σύγχρονο τρόπο ζωής, τις διατροφικές συνήθειες και την έλλειψη σωματικής άσκησης.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ;
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια πάθηση που εμφανίζεται όταν το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη, ή όταν το σώμα δε μπορεί να χρησιμοποιήσει με αποτελεσματικό τρόπο την ινσουλίνη που παράγεται.
Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται από το πάγκρεας και καθιστά τα κύτταρα ικανά να προσλαμβάνουν γλυκόζη από το αίμα και να τη χρησιμοποιούν για ενέργεια. Η ανεπάρκεια παραγωγής ινσουλίνης, δράσης της ινσουλίνης ή και των δύο, οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα (υπεργλυκαιμία).
Yπάρχουν δύο βασικές μορφές διαβήτη:
Ο διαβήτης τύπου 1: τα άτομα με διαβήτη τύπου 1 παράγουν πολύ λίγη ή καθόλου ινσουλίνη και χρειάζονται ενέσεις ινσουλίνης για να επιβιώσουν. Είναι ο συχνότερος τύπος σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες.
Ο διαβήτης τύπου 2: τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 δε μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ινσουλίνη με αποτελεσματικό τρόπο. Μπορούν να αντιμετωπίσουν την πάθησή τους μόνο με μέτρα που αφορούν στον τρόπο ζωής. Συχνά απαιτούνται από του στόματος φάρμακα και σπανιότερα ινσουλίνη.
Και οι δύο τύποι διαβήτη είναι εξίσου σοβαροί. Ένας τρίτος τύπος εμφανίζεται σε ορισμένες περιπτώσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά συνήθως υποχωρεί με το πέρας της.
ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΟΥ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ
Ο διαβήτης είναι μια χρόνια, δια βίου πάθηση, η οποία απαιτεί προσεκτικό έλεγχο. Χωρίς την κατάλληλη αντιμετώπιση μπορεί να οδηγήσει σε υπεργλυκαιμία, η οποία σχετίζεται με μακροχρόνιες βλάβες στο σώμα και με την ανεπάρκεια διαφόρων οργάνων και ιστών. Στις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπλοκές του διαβήτη περιλαμβάνονται οι παρακάτω:
Καρδιαγγειακή νόσος
Παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος μεταξύ τω οποίων οι παθήσεις που προσβάλλουν την καρδιά και το κυκλοφορικό σύστημα. Οι συχνότερες εκδηλώσεις της καρδιαγγειακής νόσου περιλαμβάνουν τη στηθάγχη, την καρδιακή προσβολή, την καρδιακή ανεπάρκεια και το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Η καρδιαγγειακή νόσος είναι το κύριο αίτιο θανάτου των διαβητικών και το πρώτο αίτιο θανάτου στις βιομηχανοποιημένες χώρες.
Νεφροπάθεια (διαβητική νεφροπάθεια)
Είναι αποτέλεσμα της αυξανόμενης ποσότητας πρωτεΐνης στα ούρα και εξελίσσεται αργά, έχοντας ενδεχομένως ως αποτέλεσμα νεφρική ανεπάρκεια. Αυτή εμφανίζεται συνήθως, πολλά χρόνια μετά την αρχική διάγνωση του διαβήτη και μπορεί να καθυστερήσει με αυστηρό έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και της γλυκόζης αίματος. Ο διαβήτης έχει καταστεί σήμερα, το συχνότερο αίτιο νεφρικής ανεπάρκειας που απαιτεί αιμοκάθαρση ή μεταμόσχευση νεφρού, στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες.
Νευροπάθεια (διαβητική νευροπάθεια)
Βλάβη στις ίνες των νεύρων που προκαλείται από το διαβήτη. Το μούδιασμα και η απώλεια της αίσθησης της αφής στα πόδια, αποτελούν τη συνηθέστερη ένδειξή της, η οποία είναι αποτέλεσμα της βλάβης των νεύρων των κάτω άκρων. Η νευροπάθεια μπορεί ορισμένες φορές να προκαλέσει σοβαρό πόνο, αλλά συνήθως δε γίνεται αντιληπτή.
Ακόμα και χωρίς συμπτώματα, η διαβητική νευροπάθεια έχει ωα αποτέλεσμα υψηλότερο κίνδυνο ελκών των κάτω άκρων και ακρωτηριασμού.
Αμφιβληστροειδοπάθεια
Βλάβη στα αιμοφόρα αγγεία που τροφοδοτούν τον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού. Τα μικρά αιμοφόρα αγγεία του αμφιβληστροειδή είναι δυνατό να πάθουν βλάβες από το υψηλό ζάχαρο στο αίμα και την υψηλή αρτηριακή πίεση. Ο διαβήτης είναι το συχνότερο αίτιο τύφλωσης και ανεπάρκειας της όρασης στον ενεργό πληθυσμό του ανεπτυγμένου κόσμου.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΔΙΑΒΗΤΗ
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου για το διαβήτη τύπου 2.
Αυτοί περιλαμβάνουν:
- Παχυσαρκία και υπερβολικό βάρος
- Έλλειψη άσκησης
- Διαπιστωμένη ανοχή γλυκόζης
- Διατροφή με με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και χαμηλή σε ίνες
- Προχωρημένη ηλικία
- Υψηλή αρτηριακή πίεση και υψηλή χοληστερόλη
- Οικογενειακό ιστορικό διαβήτη
- Ιστορικό διαβήτη κύησης
- Εθνικότητα (υψηλότερα ποσοστά διαβήτη έχουν αναφερθεί σε Ασιάτες, Ίβηρες, Αυτόχθονες πληθυσμούς
- (Η.Π.Α., Καναδάς, Αυστραλία) και Αφρο-Αμερικανούς)
ΚΑΤΑΝΟΗΣΤΕ ΤΟ ΔΙΑΒΗΤΗ: ΜΑΘΕΤΕ ΤΑ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΣΗΜΑΔΙΑ
Τα προειδοποιητικά σημάδια* του διαβήτη περιλαμβάνουν:
- Συχνή διούρηση
- Υπερβολική δίψα
- Αυξημένο αίσθημα πείνας
- Απότομη απώλεια βάρους
- Υπερβολική κόπωση
- Έλλειψη ενδιαφέροντος και συγκέντρωσης
- Εμετούς και στομαχικό πόνο
- Αίσθημα μυρμηγκιάσματος ή μουδιάσματος στα
- χέρια ή τα πόδια
- Θολή όραση
- Συχνές λοιμώξεις
- Πληγές που αργούν να επουλωθούν
*Αυτά μπορεί να είναι ήπια ή να μην υπάρχουν καν σε άτομα με διαβήτη τύπου 2.
ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΔΙΑΒΗΤΗ
Ο διαβήτης δεν αφορά μόνο τους ασθενείς και το σύστημα υγείας, αφορά όλη την κοινωνία και η ευθύνη για την αντιμετώπισή του είναι συλλογική.
Επί του παρόντος, ο διαβήτης τύπου 1 δε μπορεί να προληφθεί. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που θεωρείται ότι πυροδοτούν την έναρξη της διαδικασίας που οδηγεί στην καταστροφή των κυττάρων τα οποία παράγουν την ινσουλίνη ακόμα ερευνώνται. Ωστόσο, ο διαβήτης τύπου 2 μπορεί να προληφθεί σε πολλές περιπτώσεις με τη σωματική άσκηση και τη διατήρηση κανονικού βάρους, γεγονός που έχει επιβεβαιωθεί από μελέτες που διεξήχθησαν στις Η.Π.Α., αλλά και τη Φινλανδία και την Κίνα.
Τα τελευταία τριάντα χρόνια έχει παρατηρηθεί μια ραγδαία αύξηση της επίπτωσης του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Διαπιστώθηκε ότι το 1985 30 εκατομμύρια άτομα σε όλο τον κόσμο είχαν διαβήτη. Λίγο παραπάνω από μια δεκαετία αργότερα, ο αριθμός αυτός είχε φτάσει τα 300 εκατομμύρια. Σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη (I.D.F. ), τα άτομα αυτά υπερβαίνουν τα 285 εκατομμύρια. Εάν δεν ληφθούν μέτρα για την εφαρμογή αποτελεσματικών προγραμμάτων πρόληψης και ελέγχου της νόσου, η IDF προβλέπει ότι έως το 2030 ο συνολικός αριθμός των πασχόντων θα ανέλθει στα 600 εκατομμύρια.
Για το λόγο αυτόν, η IDF συνιστά την ταυτοποίηση όλων των ατόμων που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Η ταυτοποίηση αυτή μπορεί να γίνει μέσω ενός απλού ερωτηματολογίου που θα εκτιμά τους παράγοντες κινδύνου όπως την ηλικία, την περίμετρο μέσης, το οικογενειακό και το καρδιαγγειακό ιστορικό, καθώς και το ιστορικό κύησης. Μετά την ταυτοποίηση, τα άτομα αυτά θα πρέπει να υποβληθούν σε ειδικές εξετάσεις αίματος για να διαπιστωθεί εάν παρουσιάζουν Διαταραγμένη Γλυκόζη Νηστείας ή Ανοχή στη Γλυκόζη, καθώς η ύπαρξή αυτών των δεικτών θα σήμαινε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2. Οι δράσεις πρόληψης θα πρέπει να έχουν ως στόχο τα άτομα που ανήκουν σε ομάδες κινδύνου προκειμένου να καθυστερήσει ή να αποφευχθεί η εμφάνιση του διαβήτη τύπου 2.
Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι η διατήρηση κανονικού βάρους σώματος και η εφαρμογή ενός προγράμματος μέτριας σωματικής άσκησης μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη της εμφάνισης του διαβήτη τύπου 2. Η IDF συνιστά τουλάχιστον 30 λεπτά ημερήσια άσκηση, όπως γρήγορο περπάτημα, κολύμπι, ποδήλατο ή χορό. Κανονικό περπάτημα για τουλάχιστον 30 λεπτά την ημέρα, για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 κατά 35-40%.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΒΗΤΗ
Ο διαβήτης είναι μια δύσκολη πάθηση που έχει δια βίου απαιτήσεις από τους ασθενείς, αλλά και τις οικογένειές τους. Τα άτομα με διαβήτη πρέπει να ελέγχουν το σάκχαρό τους, να παίρνουν φάρμακα, να ασκούνται σωματικά σε τακτική βάση και να μπορούν να ρυθμίζουν τις διατροφικές τους συνήθειες ανάλογα με την κατάστασή τους.
Επιπλέον, μπορεί να πρέπει να αντιμετωπίσουν και ζητήματα που σχετίζονται με τις επιπλοκές της νόσου, γεγονός που έχει και ουσιαστικές ψυχολογικές παραμέτρους. Με δεδομένο το γεγονός ότι η πορεία της υγείας τους εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από τις αποφάσεις που θα πάρουν, είναι υψίστης σημασίας τα άτομα με διαβήτη να λαμβάνουν συνεχή εκπαίδευση που θα είναι εξατομικευμένη σύμφωνα με τις ξεχωριστές ανάγκες του καθενός και η οποία θα παρέχεται από ικανούς και έμπειρους επαγγελματίες υγείας.
Χωρίς την εκπαίδευση, τα άτομα με διαβήτη θα είναι λιγότερο προετοιμασμένα να λάβουν σωστές αποφάσεις, να πραγματοποιήσουν αλλαγές στη συμπεριφορά τους, να αντιμετωπίσουν τα ψυχολογικά ζητήματα που προκύπτουν από το διαβήτη και, τέλος, μπορεί να μην είναι κατάλληλα εξοπλισμένα για την αποτελεσματική διαχείριση της νόσου τους. Η λανθασμένη διαχείριση θα οδηγήσει σε κακή έκβαση και αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης επιπλοκών. Κατά συνέπεια, η εκπαίδευση είναι υψίστης σημασίας και για την πρόληψη των επιπλοκών του διαβήτη, και αποτελεί το κεντρικό σημείο αναφοράς της εκστρατείας της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη.
Επιπλέον, ο ρόλος του εκπαιδευτή είναι ζωτικός στην προσπάθεια αυτή, καθώς συμβάλλει καθοριστικά στο να καταλάβουν τα άτομα με διαβήτη το πώς να διαχειρίζονται την πάθησή τους όσο καλύτερα μπορούν, έτσι ώστε οι επιλογές και οι ενέργειές τους να βασίζονται σε σωστή κρίση.
ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Σημαντικές μεγάλες πληθυσμιακές μελέτες έχουν ήδη από ετών τεκμηριώσει τις πολύ ευμενείς επιδράσεις της μεσογειακής διατροφής. Ο όρος «Μεσογειακή Διατροφή» (Mediterranean diet) χρησιμοποιείται για να περιγράψει το σύνολο των διαιτητικών συνηθειών διαφόρων χωρών της λεκάνης της Μεσογείου στις αρχές της δεκαετίας του 1960 (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία).
Η παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή (ΜΔ) διαθέτει τα ακόλουθα 8 βασικά χαρακτηριστικά:
- Yψηλό πηλίκο μονοακόρεστου λίπους (ελαιόλαδο)
- προς κορεσμένο
- Mέτρια κατανάλωση αλκοόλ
- Μεγάλη κατανάλωση οσπρίων
- Μεγάλη κατανάλωση δημητριακών
- Άφθονα φρούτα
- Άφθονα λαχανικά
- Περιορισμένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος
- Mέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων
Τα άτομα που ακολουθούν πιστά μια διατροφή με τα παραπάνω χαρακτηριστικά εμφανίζουν σε μελέτες χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας και αυξημένο προσδόκιμο επιβίωσης. Ένας μεγάλος αριθμός επιδημιολογικών μελετών παρατήρησης και παρέμβασης συσχετίζει την υιοθέτηση της ΜΔ με μικρότερη επίπτωση καρδιαγγειακών νοσημάτων, σακχαρώδη διαβήτη, παχυσαρκίας, κατάθλιψης, γνωστικών διαταραχών τύπου Alzheimer και συγκεκριμένων μορφών κακοήθειας.
Η καρδιοπροστατευτική δράση της ΜΔ επιβεβαιώθηκε στη μελέτη Nurses’ Health Study, όπου 74.886 νοσηλεύτριες ηλικίας 38-63 ετών παρακολουθήθηκαν προοπτικά για μια εικοσαετία. Οι γυναίκες που ανήκαν στο ανώτερο πεμπτημόριο συμμόρφωσης με τη ΜΔ παρουσίαζαν το μικρότερο κίνδυνο για στεφανιαία νόσο, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και θάνατο από καρδιαγγειακά αίτια.
Σε ό,τι αφορά την παχυσαρκία, διαιτητικά σχήματα που προσομοιάζουν τη ΜΔ φαίνεται να οδηγούν σε μεγαλύτερη απώλεια βάρους και καλύτερη ρύθμιση των μεταβολικών παραμέτρων σε σύγκριση με τις τυπικές δίαιτες χαμηλής περιεκτικότητας σε λίπος, οι οποίες είναι συνήθως δυσκολότερο να εφαρμοστούν. Πέραν αυτού, η υιοθέτηση της ΜΔ σχετίζεται με μικρότερο επιπολασμό κοιλιακής παχυσαρκίας (μικρότερη περίμετρος μέσης), όπως προκύπτει από δεδομένα σε μεγάλους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Φαίνεται τελικά ότι η ιδιαιτερότητα της ΜΔ δεν περιορίζεται στην απλή συνάθροιση των ευεργετικών δράσεων των επιμέρους συστατικών της, αλλά συνίσταται στον ιδανικό συνδυασμό και τη συνεργιστική αλληλεπίδραση των διαφόρων τροφίμων, με αποτέλεσμα να μεγιστοποιείται το κλινικό όφελος.
Ένας άλλος σημαντικός παράγων είναι η φυσική δραστηριότητα. Αυτή βοηθά σημαντικά στην πρόληψη του διαβήτη, στην διατήρηση του χαμένου σωματικού βάρους σε παχύσαρκα άτομα που έκαναν δίαιτα, αλλά και στη βελτίωση του σακχάρου αίματος στα άτομα με διαβήτη. Επί πλέον, η φυσική άσκηση συμβάλλει στον έλεγχο της υπέρτασης, στη βελτίωση της υπερλιπιδαιμίας αλλά και της ποιότητας ζωής. Μεγάλες μελέτες έδειξαν ότι το σημαντικό για την υγεία είναι η συστηματική αυξημένη φυσική δραστηριότητα και όχι η πολύ έντονη άσκηση.
Κατά τα τελευταία χρόνια μεγάλη έμφαση έχει επίσης δοθεί και σε άλλους παράγοντες. Ενδεικτικά καταρχήν αναφέρεται ο ρόλος της επαρκούς διάρκειας του ύπνου. Άτομα που δεν κοιμούνται επαρκώς έχουν σχετικά μεγάλη πιθανότητα να εμφανίσουν μελλοντικά διαβήτη. Μια άλλη παράμετρος που δρα δυσμενώς είναι το κάπνισμα. Τα διαβητικά άτομα που καπνίζουν παρουσιάζουν συχνότερα καρδιαγγειακές παθήσεις αλλά και βλάβη των μικρών αγγείων (νεφροπάθεια και βλάβη στα μάτια). Πρόσφατα, εξάλλου, δημοσιεύθηκε μια μεγάλη Αμερικανική μελέτη που δείχνει ότι η μόλυνση της ατμόσφαιρας αποτελεί έναν επιπρόσθετο παράγοντα που ευθύνεται για αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.
Είναι λοιπόν ευνόητο ότι η παρέμβαση στον πληθυσμό για αλλαγή του τρόπου ζωής είναι απόλυτα αναγκαία για να προληφθεί ο διαβήτης. Αυτό ιδιαίτερα ισχύει για εκείνους που εξ ορισμού έχουν μεγάλο σχετικό κίνδυνο, λόγω κληρονομικού, παχυσαρκίας, υπέρτασης, καπνίσματος κ.ά.
[gallery-58]
