Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου
21/03/2011Ο ύπνος είναι μία σημαντική φυσιολογική διαδικασία αναζωογόνησης του οργανισμού, που επηρεάζει την καθημερινή λειτουργικότητα και τη σωματική και διανοητική υγεία του ανθρώπου. Δυστυχώς, σε πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 1 στους 3 ενήλικες ανέφερε ότι αντιμετωπίζει προβλήματα ύπνου. Η αϋπνία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα και διαβήτη και οι διαταραχές του ύπνου μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη μνήμη, τη μάθηση, το καρδιαγγειακό, το ανοσοποιητικό, το νευρικό σύστημα, ακόμη και στην κοινωνική μας συμπεριφορά. Επιπλέον τα άτομα που πάσχουν από αϋπνία για περισσότερο από ένα χρόνο έχουν 40 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν κατάθλιψη.
Περισσότεροι από δυο εκατομμύρια Έλληνες φαίνεται να ταλαιπωρούνται από διαταραχές ύπνου.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζοντας το πρόβλημα, έχει θεσπίσει την 21η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου, στο πλαίσιο της προσπάθειας ευαισθητοποίησης τόσο του κοινού όσο και των ιατρών και των άλλων επαγγελματιών υγείας, για τη σημασία του επαρκούς σε ποσότητα και ικανοποιητικής ποιότητας ύπνου. Στην χώρα μας υπάρχουν Κέντρα Αντιμετώπισης των Διαταραχών του Ύπνου που μπορούν να παρέχουν εξειδικευμένη βοήθεια στους πάσχοντες από αϋπνία.
Τι είναι ο ύπνος
Ο ύπνος είναι μια φυσιολογική, περιοδική κατάσταση ηρεμίας, κατά τη διάρκεια της οποίας σημειώνεται προσωρινή μεταβολή της συνείδησης του εξωτερικού κόσμου και επακόλουθη μείωση της μυϊκής δραστηριότητας, του μεταβολισμού και της ανταπόκρισης σε ερεθίσματα.
Τα στάδια του ύπνου
Ο συνήθης νυκτερινός ύπνος μπορεί να διαιρεθεί σε κύκλους, καθένας εκ των οποίων διαρκεί περίπου 1½ ώρα. Οι περίοδοι του ύπνου REM (με ταχείες κινήσεις των οφθαλμών - Rapid Eye Movement), δηλ. του ύπνου με όνειρα, εναλλάσσονται με τα τέσσερα διαφορετικά στάδια του ύπνου NREM (μη REM).
Ύπνος NREM
Ο ύπνος NREM χωρίζεται σε τέσσερα στάδια:
- Στάδιο 1 (υπνηλία) - Διαρκεί τα πρώτα πέντε έως δέκα λεπτά μετά την έναρξη του ύπνου. Χαρακτηρίζεται από μειωμένη μυϊκή δραστηριότητα, αργή κίνηση των οφθαλμών και εύκολη αφύπνιση.
- Στάδιο 2 (ελαφρύς ύπνος) - Καταλαμβάνει το 50% του κύκλου του ύπνου. Οι οφθαλμοί αδρανοποιούνται, ο καρδιακός ρυθμός επιβραδύνεται και η θερμοκρασία μειώνεται.
- Στάδια 3 & 4 (βαθύς ύπνος) - Οι οφθαλμοί είναι ακίνητοι και οι μύες χαλαρωμένοι. Είναι δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος από βαθύ ύπνο και όταν αυτό συμβεί μπορεί να αισθάνεται ελαφρά ζάλη και αποπροσανατολισμό. Τα παιδιά κατά τη διάρκεια του βαθέως ύπνου παρουσιάζουν συχνά ενούρηση ή νυχτερινούς τρόμους. Ο βαθύς ύπνος θεωρείται το πιο αναζωογονητικό από όλα τα στάδια ύπνου. Η διάρκεια του βαθέως ύπνου μειώνεται όσο ο ύπνος συνεχίζεται.
Ύπνος REM
Η πρώτη περίοδος του ύπνου REM λαμβάνει χώρα περίπου 70-90 λεπτά μετά την έναρξη του ύπνου. Οι πρώτοι κύκλοι ύπνου περιλαμβάνουν σχετικά βραχείες περιόδους ύπνου REM, αλλά προς το τέλος της νύχτας ο ύπνος REM καταλαμβάνει πολύ μεγαλύτερο μέρος κάθε κύκλου του ύπνου. Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, οι κινήσεις των οφθαλμών είναι ταχείες (γι' αυτό ονομάσθηκε έτσι), οι μύες των άκρων προσωρινά παραλύουν, ενώ ο εγκέφαλος είναι εξίσου ενεργός, εάν όχι περισσότερο, απ' ό,τι κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης. Ο ύπνος REM είναι η περίοδος του ύπνου που παρουσιάζονται τα όνειρα.
Τα οφέλη του ύπνου - Ύπνος και Ψυχοσωματική Υγεία
Γνωρίζουμε ότι ο χρόνος που περνάμε κοιμώμενοι είναι κατά 20% λιγότερος σε σχέση με εκείνον που κατανάλωναν οι άνθρωποι μόλις πριν από 100 χρόνια.
Το πρόβλημα του μειωμένου ύπνου φαίνεται ότι επεκτείνεται και σε νεαρότερες ηλικίες καθώς πρόσφατη μελέτη σε εφήβους δείχνει ότι το 1/3 των ερωτηθέντων εμφανίζει σημαντική καθυστέρηση στην επέλευση του ύπνου και 1/3 αναφέρει ανεπαρκή διάρκεια ύπνου.
Παρότι η αϋπνία αποτελεί συχνό πρόβλημα στο γενικό πληθυσμό, υπάρχουν πολλοί οι οποίοι ενώ υποφέρουν δεν γνωρίζουν που να ζητήσουν βοήθεια και δεν έχουν ποτέ κάνει κάτι για να τα απαλλαγούν από το πρόβλημα αυτό.
Η αϋπνία που χαρακτηρίζεται από δυσκολία στη διατήρηση του ύπνου λόγω νυχτερινών αφυπνίσεων, είναι εξίσου συχνή με την αϋπνία που χαρακτηρίζεται από καθυστερημένη επέλευση ύπνου.
Οι επιστήμονες προσπαθούν ακόμη να προσδιορίσουν επακριβώς τους λόγους για τους οποίους χρειαζόμαστε τον ύπνο. Μελέτες στέρησης ύπνου έχουν, ωστόσο, δείξει χωρίς αμφιβολία ότι ο ύπνος αποτελεί μία σημαντική αναζωογονητική διαδικασία που επηρεάζει την καθημερινή λειτουργικότητα και τη σωματική και διανοητική υγεία, ενώ είναι επίσης καίριας σημασίας για την επιβίωση του ανθρώπου.
- Μνήμη και μάθηση - Ο ύπνος έχει αποδειχθεί ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παγίωση της μνήμης, τη μάθηση και τη σκέψη. Η απόδοση ενός ατόμου σε γνωστικές δοκιμασίες είναι σημαντικά μειωμένη όταν υπάρχει στέρηση ύπνου, ενώ σε μεγάλο βαθμό επηρεάζεται και η συγκέντρωση.
- Ανοσοποιητικό σύστημα - Όταν υποφέρουμε από έλλειψη ύπνου, είμαστε πιο ευάλωτοι σε λοιμώξεις και διάφορες άλλες νόσους, γεγονός που δείχνει ότι ο ύπνος παίζει ρόλο στην καλύτερη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.
- Νευρικό σύστημα - Κατά τη διάρκεια του ύπνου θεωρείται ότι οι νευρώνες «ξεκουράζονται», επιτρέποντας έτσι την επιδιόρθωση οποιασδήποτε βλάβης και την ανάκτηση της βέλτιστης λειτουργίας τους.
- Αύξηση και ανάπτυξη - Κατά τη διάρκεια του βαθέως ύπνου εκκρίνεται αυξητική ορμόνη, ενώ κατά τη διάρκεια του ύπνου είναι επίσης καλύτερη η κυτταρική ανάπτυξη και επιδιόρθωση.
- Βελτίωση της διάθεσης και κοινωνική συμπεριφορά - Τα άτομα που πάσχουν από στέρηση ύπνου είναι συχνά βλοσυρά, κατηφή και απογοητεύονται εύκολα. Το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τη διάθεση, τα συναισθήματα και την κοινωνική λειτουργικότητα διακόπτει τη λειτουργία του κατά τη διάρκεια του ύπνου προκειμένου να διασφαλισθεί η βέλτιστη απόδοσή του κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Πόσο ύπνο χρειαζόμαστε;
Η «ποσότητα» ύπνου που χρειάζονται οι άνθρωποι διαφέρει από άτομο σε άτομο και εξαρτάται από έναν αριθμό παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της ηλικίας, της γενετικής προδιάθεσης, της άσκησης, των καθημερινών δραστηριοτήτων και της ποιότητας του ύπνου. Η σύσταση ότι χρειαζόμαστε οκτώ ώρες ύπνου τη νύχτα ώστε να λειτουργούμε σωστά τις υπόλοιπες ώρες δεν ισχύει για όλους. Γενικά, εάν όταν ξυπνάτε αισθάνεστε ανανεωμένοι και δεν νιώθετε νύστα κατά τη διάρκεια της ημέρας, ο ύπνος σας είναι επαρκής. Τα μωρά, οι ηλικιωμένοι και οι έγκυες γυναίκες ενδέχεται να χρειάζονται περισσότερο ύπνο από το μέσο όρο.
Εάν δεν κοιμηθείτε μια νύχτα, ενδέχεται να χρειασθεί να αναπληρώσετε τις ώρες ύπνου που χάθηκαν τις επόμενες νύχτες.
Τι είναι η αϋπνία
Σύμφωνα με την αναθεωρημένη έκδοση 10 της Διεθνούς Ταξινόμησης Νόσων (International Classification of Diseases revision 10 - ICD-10), η κλινική αϋπνία ορίζεται ως εξής:
- Δυσκολία ενός ατόμου να αποκοιμηθεί ή να διατηρήσει τον ύπνο του, ή κακή ποιότητα ύπνου.
- Η διαταραχή συμβαίνει τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα για διάστημα τουλάχιστον ενός μήνα.
- Η μη ικανοποιητική ποσότητα και/ή ποιότητα του ύπνου προκαλεί έντονη κόπωση ή επηρεάζει τις συνήθεις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής του πάσχοντα.
Επιπτώσεις της αϋπνίας
Τα περισσότερα άτομα είναι εξοικειωμένα με τις επιδράσεις που μπορεί να έχει η στέρηση ύπνου στη γενική λειτουργικότητά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας, δηλαδή με τη μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων και την αρνητική επίδραση στη διάθεση και τη συμπεριφορά τους.
Σε πρόσφατη έρευνα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 1 στους 3 ενήλικες ανέφερε ότι αντιμετωπίζει προβλήματα με τον ύπνο του. Το πρόβλημα καταγράφεται πιο συχνά στις γυναίκες και στους εργαζόμενους που δουλεύουν με βάρδιες, ενώ οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών αναφέρεται ότι πάσχουν από αϋπνία σε ποσοστό που προσεγγίζει το 50%.
Οι επιπτώσεις της αϋπνίας φαίνεται ότι είναι πολλές και σημαντικές. Τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί ότι ασθενείς που πάσχουν από αϋπνία έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος, ενώ παρουσιάζουν επίσης αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη. Πέραν αυτού, φαίνεται ότι η αϋπνία συνδέεται στενά και με ψυχικές νόσους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ασθενείς που πάσχουν από αϋπνία για περισσότερο από ένα χρόνο έχουν 40 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν κατάθλιψη σε σύγκριση με τους μη πάσχοντες, ενώ, όταν η αϋπνία αντιμετωπίζεται έγκαιρα, η πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης είναι ίδια με αυτή που συναντάται στο γενικό πληθυσμό.
Σε μεγάλη διεθνή έρευνα για τις συνέπειες του διαταραγμένου ύπνου μεταξύ ασθενών με αϋπνία που επισκέπτονται Γιατρούς της Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης (μελέτη Equinox), στην οποία συμμετείχε και η Ελλάδα, διαφαίνεται μεταξύ άλλων η συσχέτιση της αϋπνίας με χαμηλή παραγωγικότητα στην εργασία, αλλά και μεγαλύτερη επίπτωση ατυχημάτων.
Εν ολίγοις, η έλλειψη ύπνου αυξάνει τις πιθανότητες ατυχήματος, αύξησης του σωματικού βάρους (λόγω αυξημένης όρεξης), κατάθλιψης, κατάχρησης ουσιών (ναρκωτικά, τσιγάρο, αλκοόλ), υπέρτασης και καρδιαγγειακών προβλημάτων, εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη και της νόσου του Αλτσχάιμερ, ενώ μειώνει τη μνήμη, την ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης, τις αντανακλαστικές αντιδράσεις, την άμυνα του οργανισμού, τη σωματική και νοητική απόδοση, την ικανότητα επιδιόρθωσης των κυττάρων, την ερωτική επιθυμία.
Το πιο συχνά αναφερόμενο σύμπτωμα αϋπνίας στη Δυτική Ευρώπη και τις Η.Π.Α. είναι η αϋπνία που αφορά στη διατήρηση του ύπνου (75% και 78%, αντίστοιχα). Σύμφωνα με τα δεδομένα της μελέτης Equinox στον ελληνικό πλυθυσμό, 75% του πληθυσμού που δηλώνουν προβλήματα στον ύπνο έχουν νυχτερινές αφυπνίσεις.
Οι συνηθέστερες διαταραχές ύπνου είναι: το σύνδρομο άπνοιας -υπόπνοιας ύπνου, το σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου, η αϋπνία, η διαταραχή ύπνου λόγω εργασίας σε βάρδιες, το jetlag, η ναρκοληψία, κ.α
Αντιμετώπιση των διαταραχών ύπνου
Σήμερα, διατίθενται διάφορες μέθοδοι αντιμετώπισης της αϋπνίας. Καταρχήν υπάρχουν εξειδικευμένες φαρμακευτικές αγωγές όπως η ζολπιδέμη, ενώ η έρευνα στον τομέα αντιμετώπισης της αϋπνίας φαίνεται ότι σύντομα θα παράγει και νέα καινοτόμα μόρια. Πέραν αυτού, υπάρχουν και μη φαρμακευτικές μέθοδοι. Σε κάθε περίπτωση όμως, η φαρμακευτική και μη αγωγή θα πρέπει να εξατομικεύεται και να χορηγείται από ειδικευμένους ιατρούς.
Τα Εργαστήρια Μελέτης και Αντιμετώπισης των Διαταραχών του Ύπνου που υπάρχουν σε αρκετά δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία της Ελλάδας μπορούν να παρέχουν εξειδικευμένη βοήθεια στους πάσχοντες από αϋπνία:
- Αιγινήτειο Νοσοκομείο (Αθήνα), Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, τηλ.: 210-7289324
- Νοσοκομείο Σωτηρία (Αθήνα), Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική, τηλ.: 210-7710012
- Νοσοκομείο Ευαγγελισμού (Αθήνα), Πανεπιστημιακή Κλινική Εντατικής Θεραπείας και Πνευμονολογίας, τηλ.: 210-7236743
- Σισμανόγλειο Νοσοκομείο (Αθήνα), τηλ.: 210-8043203
- Ευγενίδειο Νοσοκομείο (Αθήνα), τηλ.: 210-7236743
- Νοσοκομείο Παπανικολάου (Θεσσαλονίκη), τηλ.: 2310-358278
- Νοσοκομείο Άγιος Παύλος (Θεσσαλονίκη), τηλ.: 2310-493500
- Πνευμονολογική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Κρήτης (Ηράκλειο), τηλ.:2810-394824
- Πνευμονολογική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Θεσσαλίας (Λάρισα), τηλ.: 2410-301193
