Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας
24/10/2012
Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας
Η παχυσαρκία έχει αναγνωρισθεί παγκοσμίως ως μία από τις πιο επικίνδυνες και σοβαρές ασθένειες του 21ου αιώνα, η οποία έχει πλέον αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας, καθώς ένας στους δύο Ευρωπαίους είναι υπέρβαρος, ενώ σχεδόν ένας στους τρεις είναι παχύσαρκος.
Η παχυσαρκία αποτελεί αναμφισβήτητα την πιο σημαντική διατροφική πάθηση στις ανεπτυγμένες χώρες και μπορεί να επηρεάσει τόσο την ποιότητα όσο και τη διάρκεια της ζωής των πασχόντων, καθώς είναι πλέον επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι σχετίζεται στενά με μια σειρά από σοβαρά προβλήματα υγείας, που μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στο θάνατο.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, παγκοσμίως περίπου 1,6 δισεκατομμύριο άνθρωποι άνω των 15 ετών είναι υπέρβαροι και τουλάχιστον 400 εκατομμύρια είναι παχύσαρκοι, ενώ ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τουλάχιστον 20 εκατομμύρια παιδιά εκτιμάται ότι είναι υπέρβαρα.
Η παχυσαρκία χαρακτηρίσθηκε το 1948 ως χρόνια νόσος από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο οποίος όρισε την 24η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας.
Δυστυχώς, η νοσογόνος παχυσαρκία πλήττει άμεσα και τη χώρα μας, καθώς 22,5% του πληθυσμού (18,2% των γυναικών και 26% των ανδρών) είναι παχύσαρκοι και 35,2% (30% των γυναικών και περισσότερο από το 40% των ανδρών) είναι υπέρβαροι, ενώ επιπλέον η Ελλάδα θεωρείται από τις χώρες της Ευρώπης με τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας.
Σημαντικότερη ίσως αιτία του επιδημικού φαινομένου της παχυσαρκίας στον σύγχρονο δυτικό κόσμο είναι ο τρόπος ζωής μας, που χαρακτηρίζεται από έλλειψη φυσικής άσκησης και επιβαρυντικές αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες οι οποίες εκφράζονται μέσω της αύξησης της ολικής πρόσληψης θερμίδων αλλά κυρίως από την αύξηση της πρόσληψης κορεσμένου λίπους και την μειωμένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών.
Το διατροφικό αυτό μοντέλο σχετίζεται πέραν της παχυσαρκίας και με πολύ σοβαρές ασθένειες.
Παχυσαρκία
Η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει ότι πολλά από τα σοβαρότερα νοσήματα στα οποία αποδίδεται το μεγαλύτερο νοσολογικό φορτίο, συνδέονται άμεσα με παράγοντες που σχετίζονται με τη σύγχρονη διατροφή. Η συσχέτιση αυτή έχει φέρει τη διατροφή και τις διατροφικές συνήθειες στο άμεσο ενδιαφέρον της Δημόσιας Υγείας και την έχει αναδείξει σε μια από τις πρώτες προτεραιότητες για την προστασία και προαγωγή της υγείας του πληθυσμού.
Η παχυσαρκία ορίζεται ως υπερβολική αύξηση του λιπώδους ιστού στο σώμα. Ο βαθμός παχυσαρκίας, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, προσδιορίζεται με το Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ=Β/Υ2), που αποτελεί το πηλίκο που προκύπτει αν διαιρέσουμε το βάρος (σε κιλά) με το τετράγωνο του ύψους (σε μέτρα).
Φυσιολογικά, ο ΔΜΣ πρέπει να είναι μεταξύ 18,5 και 24,9. Όταν ο ΔΜΣ είναι μεταξύ 25 και 29,9 kg/m2 τότε το άτομο θεωρείται υπέρβαρο, ενώ όταν ο ΔΜΣ είναι ≥30 kg/m2 θεωρείται παχύσαρκο. Τιμές ΔΜΣ άνω του 35 υποδηλώνουν πρόβλημα σοβαρής πλέον παχυσαρκίας, η οποία προδιαθέτει σε επικίνδυνες επιπλοκές και αποκαλείται νοσογόνος παχυσαρκία.
Η παχυσαρκία είναι η συχνότερη διατροφική διαταραχή στις αναπτυγμένες κοινωνίες. Η κύρια αιτία της παχυσαρκίας είναι η λήψη τροφής σε ποσότητα μεγαλύτερη από όσο επιβάλλουν οι φυσιολογικές ανάγκες και η φυσική δραστηριότητα του ατόμου.
Η παχυσαρκία συνδέεται με την εμφάνιση σειράς σοβαρών παθολογικών καταστάσεων, όπως:
• Σακχαρώδης διαβήτης
• Υπέρταση
• Υπερχοληστερολαιμία
• Στεφανιαία νόσος
• Αγγειακές παθήσεις του εγκεφάλου
• Καρκίνος του παχέος εντέρου και του μαστού
• Παθήσεις της χοληδόχου κύστης και του ήπατος (λιπώδες ήπαρ)
• Αναπνευστικές διαταραχές
• Ουρική αρθρίτιδα και οστεοπόρωση
• Περιορισμός της δραστηριότητας
• Κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα
Το προσδόκιμο επιβίωσης, ενώ δεν επηρεάζεται ουσιαστικά στα υπέρβαρα άτομα, είναι αισθητά χαμηλότερο στα άτομα με παχυσαρκία. Ο Π.Ο.Υ. υπολογίζει ότι η παχυσαρκία ευθύνεται για το 7,8% των χαμένων ετών ζωής λόγω πρόωρου θανάτου ή αναπηρίας στην Ευρώπη (WHO 2002; Branca et al. 2007).
Η παχυσαρκία, όπως προείπαμε, αποτελεί παράγοντα κινδύνου για σοβαρές νόσους
Στεφανιαία νόσος
Η παχυσαρκία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για τη στεφανιαία νόσο, του οποίου η σημασία αυξάνει όταν συνυπάρχει με άλλους παράγοντες.
Η στεφανιαία νόσος αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες θανάτου στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι κύριοι παράγοντες κινδύνου για τη στεφανιαία νόσο είναι η υπερχοληστερολαιμία, η υπέρταση, το κάπνισμα, ο σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία που είναι και το θέμα που μας απασχολεί με την Παγκόσμια Ημέρα και η έλλειψη σωματικής άσκησης.
Με εξαίρεση το κάπνισμα, παρατηρείτε ότι όλοι οι άλλοι παράγοντες συνδέονται με τη διατροφή. Ο καθοριστικός ρόλος της υπερχοληστερολαιμίας στην ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου συνδέει τη νόσο με τη μεγάλη κατανάλωση κεκορεσμένων λιπαρών οξέων και τη χαμηλή πρόσληψη μονο- και πολυακόρεστων. Η μεγάλη κατανάλωση κακών λιπαρών οξέων είναι και μια από τις κύριες αιτίες που ένα άτομο οδηγείται στο να γίνει παχύσαρκο.
Αρτηριακή υπέρταση
Βασικός παράγοντας που συνδέεται με την εμφάνιση αρτηριακής υπέρτασης είναι η παχυσαρκία (άλλοι παράγοντες είναι η υψηλή κατανάλωση άλατος, γενετικοί παράγοντες, ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, κα).
Η υπέρταση είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα Δημόσιας Υγείας στις περισσότερες χώρες του κόσμου και ιδιαίτερα στις περισσότερο αναπτυγμένες. Η υπέρταση διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην εκδήλωση στεφανιαίας νόσου, εγκεφαλικών επεισοδίων, καρδιακής ανεπάρκειας και άλλων αγγειακών παθήσεων, η θνησιμότητα από τις οποίες ξεπερνά το 50% του συνόλου των θανάτων (Reddy & Katan 2004). Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. η υπέρταση ευθύνεται για 12,8% του συνόλου των χαμένων ετών ζωής λόγω πρόωρου θανάτου ή αναπηρίας στην Ευρώπη (WHO 2002). Σήµερα το 30% των ενηλίκων πάσχει από αρτηριακή υπέρταση, η παρουσία της οποίας αυξάνει σηµαντικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακών επιπλοκών. Τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης αυξάνονται µε την πάροδο της ηλικίας και αυτό, σε συνδυασµό µε την αύξηση του µέσου όρου ζωής, οδηγεί ένα µεγάλο ποσοστό ατόµων τρίτης ηλικίας στην αρτηριακή υπέρταση (Ελληνική Αντιυπερτασική Εταιρία 2007).
Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια
Η μεγάλη θερμιδική πρόσληψη που οδηγεί σε παχυσαρκία, αποτελεί παράγοντα που συνδέεται με τις εγκεφαλικές αγγειακές παθήσεις: Ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου είναι η υπέρταση. Η ισχυρή αιτιολογική συσχέτιση των αγγειακών παθήσεων του εγκεφάλου με την υπέρταση οδηγεί στη δευτερογενή τους συσχέτιση με αρκετούς διατροφικούς παράγοντες.
Οι αγγειακές παθήσεις του εγκεφάλου αποτελούν τη συχνότερη αιτία θανάτου στις αναπτυγμένες χώρες.
Σακχαρώδης διαβήτης
Η πρώτη παράμετρος που έχει στενή αιτιολογική σχέση με το διαβήτη είναι η παχυσαρκία, καθιστώντας τα υπέρβαρα άτομα την ομάδα με την υψηλότερη συγκέντρωση κινδύνου για την εμφάνιση του διαβήτη τύπου 2 (WHO 1998).
Υπάρχουν ενδείξεις ότι η αυξημένη κατανάλωση ζάχαρης ή υδατανθράκων αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου και ότι οι φυτικές ίνες μπορούν να έχουν προληπτικό ρόλο έναντι αυτής.
Ο σακχαρώδης διαβήτης αυξάνει τον κίνδυνο προσβολής από αγγειακές παθήσεις της καρδιάς, του εγκεφάλου, των νεφρών, των περιφερικών αγγείων, του οφθαλμού κ.λπ. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες εμφάνισης των καρδιαγγειακών παθήσεων και παρουσιάζει διεθνώς τάσεις ταχείας αύξησης.
Ο μη ινσουλινοεξαρτώμενος τύπος του διαβήτη (τύπος 2), του οποίου η αιτιολογία συνδέεται κατά κύριο λόγο με διατροφικές παραμέτρους, αντιπροσωπεύει το 90% των κρουσμάτων της νόσου.
Καρκίνος και παχυσαρκία
Οι παχύσαρκοι και οι υπέρβαροι κινδυνεύουν από τον καρκίνο περισσότερο από αυτούς που διατηρούν ένα κανονικό βάρος σώματος.
Η παχυσαρκία φαίνεται πως αυξάνει το κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού (μετά την εμμηνόπαυση), του παχέος εντέρου, του προστάτη, του ενδομητρίου, του τραχήλου της μήτρας, των ωοθηκών, του νεφρού και της χοληδόχου κύστεως. Επιπλέον, κάποιες μελέτες αναφέρουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στο ήπαρ, στο πάγκρεας, στο ορθό και στον οισοφάγο.
Ο μηχανισμός δεν είναι ξεκάθαρος και ούτε απαραίτητα ενιαίος για όλες τις μορφές καρκίνων. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να αφορά περιβαλλοντικούς παράγοντες κοινούς για την εμφάνιση παχυσαρκίας και ορισμένων κακοηθειών ενώ σε άλλες δυνατόν να εμπλέκονται και κοινοί γονιδιακοί παράγοντες.
Σύμφωνα με στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο συνδυασμός του υπερβολικού πάχους σώματος και της απουσίας φυσικής εξάσκησης αποτελούν ένα θανατηφόρο συνδυασμό.
Ευρωπαϊκές πολιτικές για την υγιεινή διατροφή και την παχυσαρκία
Ακολουθώντας τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά τα τελευταία χρόνια πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες για την προώθηση της υγιεινής διατροφής, της σωματικής άσκησης και την καταπολέμηση της παχυσαρκίας. Η διασφάλιση της δυνατότητας υγιεινών επιλογών από τον πληθυσμό, με την κατάλληλη ενημέρωση αλλά και με τη διασφάλιση της δυνατότητας προσφυγής σε υγιεινές επιλογές, αποτελεί έναν τομέα προτεραιότητας στον οποίο αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία, ιδίως σε σχέση με τον παιδικό πληθυσμό.
Η Ελληνική πραγματικότητα: οι ευκαιρίες
• Η παραδοσιακή μεσογειακή δίαιτα.
• Η υψηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών.
• Η κατανάλωση ελαιόλαδου στο σύνολο των λιπιδίων.
• Η μεγάλη εγχώρια παραγωγή φυτικών τροφίμων.
• Η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σε θέματα διατροφής και παχυσαρκίας.
Η Ελληνική πραγματικότητα: οι κίνδυνοι
• Η υψηλή μέση θερμιδική πρόσληψη.
• Το υψηλό ποσοστό παχυσαρκίας στα παιδιά και στο σύνολο του πληθυσμού.
• Το χαμηλό ποσοστό σωματικής άσκησης.
• Η ταχεία αύξηση της κατανάλωσης ζωικών λιπών και γενικότερα ζωικών τροφίμων.
• Η απώλεια επωφελών χαρακτηριστικών της παραδοσιακής δίαιτας.
• Υιοθέτηση διατροφικών προτύπων και μοντέλων διασκέδασης συνδεδεμένων με υψηλή κατανάλωση θερμίδων και λιπών.
