Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας
10/10/2012
Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για τα ψυχικά νοσήματα. Οι ειδικοί, επικαλούμενοι τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κάνουν λόγο για μία παγκόσμια «επιδημία» ψυχικών διαταραχών.
Περίπου 350 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο πάσχουν από κατάθλιψη, επισημαίνει ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν, στο μήνυμά του για τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, η οποία είναι ειδικά αφιερωμένη στην κατάθλιψη.
Η κατάθλιψη με άλλα λόγια είναι μια οικουμενική πραγματικότητα που επηρεάζει ανθρώπους όλων των κοινοτήτων ανά τον κόσμο. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 17 χώρες, διαπίστωσε ότι κατά μέσο όρο περίπου 1 στα 20 άτομα δήλωσαν ότι πέρασαν καταθλιπτικό επεισόδιο κατά το προηγούμενο έτος. Οι διαταραχές κατάθλιψης συχνά ξεκινούν σε νεαρή ηλικία, αμβλύνουν τη λειτουργικότητα των ατόμων και είναι συχνά επαναλαμβανόμενες.
Τι είναι η κατάθλιψη;
Η κατάθλιψη είναι μια κοινή ψυχική διαταραχή που παρουσιάζεται με συμπτώματα όπως απώλεια ενδιαφέροντος ή απώλεια ευχαρίστησης, μειωμένη ενέργεια, αισθήματα ενοχής ή χαμηλής αυτοεκτίμησης, διαταραχές ύπνου ή όρεξης, φτωχή ικανότητα συγκέντρωσης. Άλλο συχνό σύμπτωμα της κατάθλιψης είναι αυτό του έντονου άγχους (σύμπτωμα που και απαντάται στην κατάθλιψη αλλά και που είναι ταυτόχρονα και αιτία της).
Αυτά τα προβλήματα μπορούν να εξελιχθεί σε χρόνια ή υποτροπιάζοντα και να οδηγήσουν σε σημαντική μείωση της ικανότητας ενός ατόμου να ανταπεξέρχεται στις καθημερινές του ευθύνες.
Στη χειρότερη περίπτωση, η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην αυτοκτονία. Σχεδόν 1 εκατομμύρια ζωές χάνονται κάθε χρόνο εξαιτίας των αυτοκτονιών, νούμερο που μεταφράζεται σε 3000 αυτόχειρες κάθε μέρα. Για κάθε άτομο δε, που τερματίζει την ζωή του αυτοκτονώντας, αντιστοιχούν άλλα 20 ή περισσότερα που κάνουν απόπειρα.
Υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη κατάθλιψης, με την πιο γενική διάκριση του να εμφανιστεί η διαταραχή της κατάθλιψης σε κάποιο άτομο που έχει ιστορικό μανιακών επεισοδίων. Ένα καταθλιπτικό επεισόδιο περιλαμβάνει συμπτώματα όπως πεσμένη διάθεση, απώλεια ενδιαφέροντος και απόλαυσης, αυξημένη κόπωση.
Ανάλογα με τον αριθμό και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, ένα καταθλιπτικό επεισόδιο μπορεί να χαρακτηριστεί ως ήπιο, μέτριο, ή σοβαρό. Ένα άτομο με ήπιο καταθλιπτικό επεισόδιο θα έχει κάποια δυσκολία στο να συνεχίσει κανονικά την εργασία και τις κοινωνικές του δραστηριότητες, αλλά πιθανώς δεν θα σταματήσει να λειτουργεί ολοκληρωτικά. Κατά τη διάρκεια ενός σοβαρού καταθλιπτικού επεισοδίου από την άλλη, είναι πολύ απίθανο ότι ο πάσχων θα είναι σε θέση να συνεχίσει τις κοινωνικές και εργασιακές δραστηριότητες του. Κι αν το καταφέρει, θα είναι σε περιορισμένο βαθμό.
Η διπολική συναισθηματική διαταραχή, ή αλλιώς μανιοκατάθλιψη, συνήθως αποτελείται από εναλλαγή μανιακών και καταθλιπτικών επεισοδίων τα οποία διαχωρίζονται από περιόδους φυσιολογικής διάθεσης. Στα μανιακά επεισόδια ο πάσχοντας έχει αυξημένη διάθεση και ενέργεια, είναι υπερδραστήριος κι έχει μειωμένη ανάγκη ύπνου.
Το βάρος της κατάθλιψης είναι κατά 50% υψηλότερο για τις γυναίκες από ότι για τους άνδρες (WHO, 2008). Στην πραγματικότητα, η κατάθλιψη απειλεί εξίσου τις γυναίκες τόσο στις χώρες υψηλού μέσου εισοδήματος όσο και στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (WHO, 2008). Η έρευνα στις αναπτυσσόμενες χώρες καταδεικνύει ότι η κατάθλιψη που παρουσιάζεται στις μητέρες μπορεί να επηρεάζει την ανάπτυξη των μικρών παιδιών (Rahman et al, 2008).
Διαχείριση της κατάθλιψης
Η κατάθλιψη είναι μια διαταραχή που μπορεί να διαγνωστεί αξιόπιστα και να αντιμετωπιστεί στην πρωτοβάθμια περίθαλψη. Οι προτιμώμενες θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν βασική ψυχοκοινωνική στήριξη σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτικά φάρμακα ή ψυχοθεραπεία ( γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, διαπροσωπική ψυχοθεραπεία, θεραπεία επίλυσης προβλημάτων). Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα και οι δομημένες μορφές ψυχοθεραπείας είναι πολύ αποτελεσματικά.
Τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να είναι μια πολύ αποτελεσματική θεραπεία για μέτρια έως σοβαρή κατάθλιψη, αλλά είναι δεν είναι η πρώτη γραμμή θεραπείας για περιπτώσεις ήπιας κατάθλιψης. Συμπληρωματικά της φροντίδας που πρέπει να παρέχει ο ειδικός της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, η αυτοβοήθεια είναι άλλη μια σημαντική προσέγγιση για να βοηθηθούν τα άτομα με κατάθλιψη. Καινοτόμες προσεγγίσεις που αφορούν βιβλία αυτοβοήθειας που είναι διαθέσιμα ακόμα και στο διαδίκτυο έχουν αποδειχθεί βοηθητικές στη μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης στις δυτικές χώρες (Andrews et al, 2011).
Τα όπλα μας λοιπόν κατά της κατάθλιψης είναι πολλαπλά συστήματα παρέμβασης όπως η διαπροσωπική θεραπεία, η συστηματική παρακολούθηση, η φαρμακευτική αγωγή, η ψυχο-εκπαιδευτική οδός, η επίβλεψη των ασθενών από ειδικούς συμβούλους της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, κλπ.
Παρά τη γνωστή αποτελεσματικότητα της θεραπείας για κατάθλιψη, η πλειοψηφία των ανθρώπων με κατάθλιψη δεν έχουν πρόσβαση σε θεραπευτικές ενέργειες. Σε παγκόσμιο επίπεδο, λιγότεροι από το 50% των πασχόντων έχουν πρόσβαση σε θεραπευτικές πράξεις, ενώ σε μερικές περιοχές αυτό το ποσοστό μειώνεται δραματικά στο 30%, ή ακόμα και στο 10%.
Τα κυριότερα εμπόδια στην παροχή αποτελεσματικής φροντίδας είναι η έλλειψη πόρων, η έλλειψη εκπαιδευμένων φορέων παροχής υπηρεσιών, καθώς και το κοινωνικό στίγμα που συνδέεται με τις ψυχικές διαταραχές.
Μείωση της επιβάρυνσης της κατάθλιψης
Ενώ το παγκόσμιο αντίκτυπο της κατάθλιψης, με την επιβάρυνση που προκαλεί στον πληθυσμό, αποτελεί σημαντική πρόκληση για τη δημόσια υγεία, τόσο σε κοινωνικό και οικονομικό όσο και σε κλινικό επίπεδο, υπάρχει ικανοποιητικός αριθμός καλά καθορισμένων και αποδεδειγμένων στρατηγικών που μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά και να καταπολεμήσουν τις επιπτώσεις της κατάθλιψης. Για κοινές ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη που η διαχείριση της αποτελεί κομμάτι της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, οι βασικές παρεμβάσεις είναι όπως είπαμε η θεραπεία με γενικά αντικαταθλιπτικά φάρμακα και η σύντομη ψυχοθεραπεία. Οι οικονομικές αναλύσεις υποδεικνύουν ότι αυτές οι θεραπείες είναι εφικτές, προσιτές και οικονομικά αποδοτικές.
Η πρόληψη της κατάθλιψης είναι κάτι που αξίζει ιδιαίτερη προσοχή. Από τα προγράμματα πρόληψης που υλοποιούνται, υπάρχουν αποδείξεις ότι μπορούν να μειώσουν τα καταθλιπτικά συμπτώματα. Η πρόληψη βασίζεται σε αρκετές δράσεις που έχουν ως στόχο την ενδυνάμωση των προστατευτικών παραγόντων και τη μείωση των παραγόντων κινδύνου. Παράδειγμα ενίσχυσης προστατευτικού παράγοντα αποτελούν διάφορα σχολικά προγράμματα που στοχεύουν στην ενίσχυση των γνωσιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών, καθώς και στην ικανότητα τους να επιλύουν προβλήματα.
Παρεμβάσεις που στοχεύουν τους γονείς παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς έχουν ως στόχο την βελτίωση της γονικής ψυχοκοινωνικής ευημερίας μέσω της παροχής πληροφοριών και μέσω της εκπαίδευσης σχετικά με συμπεριφορές ανατροφής. Αυτές οι παρεμβάσεις μπορούν να μειώσουν τα καταθλιπτικά συμπτώματα στους γονείς και να βελτιώσουν ταυτόχρονα και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα παιδιά.
Συμπεράσματα
Η κατάθλιψη είναι μια ψυχική διαταραχή τόσο κοινή που μας επηρεάζει όλους. Σε αντίθεση με άλλα μεγάλης κλίμακας προβλήματα, η λύση για την κατάθλιψη είναι στο χέρι μας μιας και περιγράψαμε αποτελεσματικές και οικονομικές θεραπευτικές προσεγγίσεις για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας και των ζωών εκατομμυρίων πασχόντων. Σε ατομικό επίπεδο, σε επίπεδο κοινότητας και σε εθνικό επίπεδο, είναι καιρός να εκπαιδεύσουμε τους εαυτούς μας για να αντιμετωπίσουμε την κατάθλιψη και για να υποστηρίξουμε εκείνους που πάσχουν από αυτή την ψυχική διαταραχή.
Η κατάθλιψη σε όλο τον κόσμο – Στατιστικά στοιχεία
Το ποιος παθαίνει κατάθλιψη διαφέρει σημαντικά μεταξύ των πληθυσμών του κόσμου. Τα ποσοστά κυμαίνονται από περίπου 3 % στην Ιαπωνία έως 16,9 % στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τις περισσότερες χώρες να βρίσκονται κάπου μεταξύ 8 έως 12 %.
Η έλλειψη τυποποιημένων διαγνωστικών κριτηρίων καθιστά δύσκολο να συγκριθούν τα ποσοστά κατάθλιψης σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, οι πολιτιστικές διαφορές και οι διαφορετικοί παράγοντες κινδύνου επηρεάζουν την έκφραση της διαταραχής. Γνωρίζουμε ότι τα συμπτώματα της κατάθλιψης μπορεί να εντοπιστούν σε όλους τους πολιτισμούς. Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες κινδύνου που κάνουν πιθανότερη την εμφάνιση κατάθλιψης:
• Φύλο. Η κατάθλιψη θεωρείται ότι είναι δύο έως τρεις φορές πιο συχνή στις γυναίκες.
• Οικονομικά μειονεκτήματα, η φτώχεια είναι άλλος ένας επιβαρυντικός παράγοντας
• Κοινωνική μειονεκτήματα, όπως η χαμηλή εκπαίδευση
• Γενετική. Αν έχετε κάποιον στο άμεσο σας περιβάλλον που έχει κατάθλιψη, έχετε κι εσείς δύο έως τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθετε κατάθλιψη σε κάποιο στάδιο της ζωής σας
• Η έκθεση σε βία.
• Το να είσαι χωρισμένος ή διαζευγμένος, ειδικά αν είσαι άντρας.
• Το να πάσχεις από χρόνιες παθήσεις.
Λήψη βοήθειας
Υπάρχουν πολλές πιθανές θεραπείες για την κατάθλιψη και εξίσου άλλα τόσα (αν όχι και περισσότερα) εμπόδια για να φτάσει κάποιος στην κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μελέτησε πρόσφατα αυτό που αποκαλεί τα ‘κενά θεραπείας’ στον τομέα της ψυχικής υγείας και διαπίστωσε ότι σε παγκόσμιο επίπεδο, το μέσο ποσοστό πασχόντων που δεν έχουν πρόσβαση σε κάποια θεραπευτική οδό είναι το 50 τοις εκατό. Μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις ακόμα και αν κάποιοι έχουν πρόσβαση στη θεραπεία αυτή είναι ανεπαρκής.
Μερικά στατιστικά στοιχεία από όλο τον κόσμο:
• Το 2007 διεθνής έρευνα με 84.850 ερωτηθέντες σε 17 χώρες διαπίστωσε ότι υπάρχουν ανεκπλήρωτες ανάγκες όσον αφορά μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης και ιδιαίτερα στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.
• Μια διεθνής μελέτη που εξέταζε 6 χώρες (Ισπανία, Ισραήλ, Αυστραλία, Βραζιλία, Ρωσία και Ηνωμένες Πολιτείες) επισημαίνει ότι ακόμα κι αν ένας ειδικός της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας διαγνώσει κάποιον με κατάθλιψη, δεν είναι απαραίτητο ότι η διάγνωση θα οδηγήσει σε θεραπεία. Αυτή η μελέτη κατέληξε ότι η πιθανότητα να λάβει κανείς θεραπεία για κατάθλιψη επηρεάζεται περισσότερο από τα υφιστάμενα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και από τα οικονομικά εμπόδια, παρά από τα κλινικά χαρακτηριστικά των επιμέρους ασθενών.
Ο σύντομος Οδηγός του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας:
http://www.emro.who.int/images/stories/mnh/documents/Flyer_low_resolution.pdf
